Microplastics en kunstgrasvelden

Situering

Al jaren zijn er discussies over mogelijke risico’s van het spelen op kunstgrasvelden. Het gaat hier in het bijzonder over de mogelijks schadelijke stoffen die in SBR rubbergranulaat aanwezig zijn. Deze rubber infill wordt bij kunstgras gebruikt om te zorgen voor optimale speeltechnische omstandigheden.

De bezorgdheden hebben te maken met:

• een blootstelling aan PAK’s (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen), wat een kankerverwekkende werking zou hebben;
• de verspreiding van microplastics.

Het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) is de drijvende kracht achter de invoering van de EU-wetgeving inzake chemische stoffen. REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals) is een verordening van de Europese Unie waarin, onder andere, regels vastgelegd zijn voor het gebruik van PAK’s. Binnen deze REACH-verordening wordt er een mengselnorm en een consumentennorm gehanteerd. Rubberkorrels moeten voldoen aan de REACH-norm voor mengsels.

Blootstelling aan PAK’s

In 2016 deed een Nederlandse reportage (ZEMBLA) heel wat stof opwaaien. Men kaartte aan dat er naast de kankerverwekkende stoffen, ook andere stoffen in het rubbergranulaat aanwezig zijn die mogelijks een toxisch effect kunnen hebben. Als men spreekt over mogelijk schadelijke stoffen van SBR, bedoelt men eigenlijk de aanwezigheid van PAK’s en zware metalen

ECHA beoordeelde de gezondheidsrisico's, waarbij werd gekeken naar blootstelling door huidcontact, inname en inademing. De bevindingen werden gepubliceerd in februari 2017, waarbij ECHA concludeerde dat er een zeer laag niveau van bezorgdheid was als gevolg van blootstelling aan de korrels. Het risico op kanker na levenslange blootstelling aan rubbergranulaat werd zeer laag geacht op basis van de concentraties PAK's die op sommige Europese sportvelden werden gemeten. Deze concentraties lagen ruim onder de wettelijke grenswaarden. Ook de aanwezigheid van zware metalen, ftalaten, benzothiazool en methylisobutylketon lag onder de concentraties die tot gezondheidsproblemen zouden leiden.

Naast de bevindingen van ECHA voerde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) begin 2017 een studie uit naar de gezondheidsrisico's van rubbergranulaat dat in Nederland wordt gebruikt, waarin werd bevestigd dat sporten op deze velden veilig is. De studie gaf echter een aanbeveling om de wettelijke concentratielimieten van kankerverwekkende PAK's in het instrooimateriaal verder te verlagen. De Nederlandse autoriteiten ondernamen actie en dienden een beperkingsvoorstel in met een specifieke concentratiegrenswaarde voor PAK's.

De beperking werd in december 2020 door de EU-lidstaten gesteund en in juli 2021 door de Commissie goedgekeurd. Het verbiedt het op de markt brengen (door producenten) en het gebruik van korrels als infill als deze meer dan 20 mg/kg van de som van de acht PAK's bevatten. Granulaten die op de markt worden gebracht, moeten ook van een partij-etiket worden voorzien om een veilig gebruik te garanderen.

Wat zijn microplastics

Microplastics zijn kleine stukjes plastic van minder dan 5 millimeter. Ze kunnen onbedoeld worden gevormd wanneer grotere stukken kunststof, zoals autobanden of synthetisch textiel, slijtage vertonen. Maar ze worden ook doelbewust vervaardigd en toegevoegd aan producten voor specifieke doeleinden. Volgens ECHA bevinden ze zich in meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen, cosmetica, huishoudelijke en industriële detergentia, schoonmaakmiddelen, verven en producten die in de olie- en gasindustrie worden gebruikt.

De rubbergranulaat korrels die op kunstgrasvelden worden gebruikt, worden dus beschouwd als microplastics.

Microplastics in het milieu

Als ze eenmaal in het milieu beland zijn, worden microplastics niet biologisch afgebroken. Ze hopen zich op in dieren, waaronder vis en schaal- en schelpdieren, en worden bijgevolg ook als voedsel door de mens geconsumeerd.

Wanneer producten met microplastics worden gebruikt, komen grote hoeveelheden microplastics in het milieu terecht. De grootste bron van verontreiniging is het rubbergranulaat dat wordt gebruikt op kunstgrasvelden, met lozingen tot 16 000 ton. Deze korrels kunnen in wateren terechtkomen. Ze kunnen zich ook in het milieu verspreiden door sneeuwruimen en andere onderhoudswerkzaamheden.

Europese maatregel beperking verspreiding microplastics

In januari 2019 heeft het ECHA een brede beperking voorgesteld voor microplastics in producten die in de EU in de handel worden gebracht om te voorkomen of te verminderen dat ze in het milieu terechtkomen. Deze beperking heeft ook betrekking op de verspreiding van rubbergranulaat van kunstgrasvelden.

De EU-lidstaten hebben eind april 2023 ingestemd met een herzien voorstel van de Europese Commissie voor een REACH-beperking om het gebruik van opzettelijk toegevoegde microplastics aan banden te leggen. Deze beperking geldt ook voor rubbergranulaten die in kunstgrasvelden worden gebruikt. In de overeengekomen formulering werd een overgangsperiode van acht jaar voorgesteld om het op de markt brengen van polymere invulmaterialen te verbieden.

Op 25 september 2023 werd het verbod dan ook door de Europese Commissie vastgelegd. De transitieperiode zal officieel ingaan op 17 oktober 2023.

Wat houdt het verbod concreet in met betrekking tot kunstgrasvelden?

Na de overgangsperiode van 8 jaar (2031) zal het verboden zijn om rubber infill nog op de markt te brengen en dus te verkopen. Houders en/of exploitanten van een kunstgrasveld zijn op dat moment niet verplicht de omschakeling te maken naar een andere infill, maar zullen geen rubber instrooimateriaal meer kunnen aankopen.

Wat houdt het verbod concreet in binnen de overgangsperiode van 8 jaar?

De bedoeling van deze periode is dat houders en uitbaters van kunstgrasvelden met rubber infill voldoende de tijd krijgt om de omschakeling te doen naar een andere opvulling. Ze kunnen in deze periode nog rubber infill aankopen en/of laten instrooien, maar dat gaat in tegen de geest van de genomen maatregel. De essentie van de Europese verordening is dat op termijn microplastics via rubber instrooimateriaal van het toneel verdwijnen. Het is dus aan te raden dat je van de overgangsperiode gebruik maakt om de omschakeling te doen.

Wat is het alternatief voor rubber infill?

Het meest gebruikte instrooimateriaal als alternatief voor rubber infill is kurk. Sport Vlaanderen heeft al sinds 2022 een raamovereenkomst voor de sportsector om de omschakeling te maken van infill naar kurk.

Bovendien zijn er ook raamovereenkomsten beschikbaar voor renovatie of nieuwbouw van kunstgrasvelden, waarbij ook kurk als infill wordt aangeboden.